De Freule kaatspartij
Freule Clara Jacoba baronesse De Vos van Steenwijk wordt op 22 februari 1869 geboren in Zwolle. Clara haar moeder is een dochter van mr. Idzerd Frans van Eysinga, grietman van de gemeente Hennaarderadeel. Daardoor had zij een band met Wommels. Die wordt inniger als zij een paar jaar bij haar neef mr. Wiardus Willem Hopperus Buma woont. Hij woont met zijn vrouw in de villa aan de van Sminialeane en is burgemeester van de Gemeente Hennaarderadeel. De freule heeft in de villa haar eigen kamer. Zij is erg begaan met de inwoners en doet veel goed voor de mensen die krap bij kas zitten. Elk jaar organiseert zij een feest met een goochelaar voor de kinderen. Met Sinterklaas krijgen alle gezinnen, die het moeilijk hebben, één gulden per kind. In 1901 laat zij enkele woningen op ‘it Ald Hiem’ afbreken. Zij laat drie huizenblokken, ieder met vier woningen, op ‘it Bosk’ nieuw bouwen. De woningen staan er nu nog. In Delft staan hetzelfde type huizen.
Freule Clara heeft ook belangstelling voor het kaatsen. Zij is aanwezig bij de Bondspartij senioren in 1902, die in Wommels verkaatst wordt. Zij wil de prijzen beschikbaar stellen voor een jongenspartij. Meester Oepke Hiemstra, voorzitter van de Kaatsclub, komt met haar overeen om in 1903 voor het eerst een jongenspartij te organiseren. De Freule stelt het geld beschikbaar voor de prijzen.
In 1905 wordt de villa aan de van Sminialeane afgebroken. Na onenigheid met de raad legt de burgemeester zijn ambt neer. Hij breekt het huis steen voor steen af en laat het in Haarlem weer opbouwen.
De freule verhuist naar Engeland en later naar Vancouver in Canada. In 1932 is zij terug geweest naar haar vaderland. Ieder jaar wordt zij door meester Oepke Hiemstra en later door zijn zoon Petrus, op de hoogte gehouden van háár kaatspartij. Zij overlijdt in 1960, bijna 91 jaar oud.
De Freule staat al meer als honderd jaar op de agenda. Hij wordt de eerste of tweede woensdag in augustus verkaatst. Het is een kaatspartij voor jongens niet jonger dan 13 jaar en niet ouder dan 16 jaar. De Freule, Kaatsvereniging Wommels en de NKB hebben het reglement opgesteld. ‘Aan de kaatspartij mogen deelnemen jongelieden in Nederland woonachtig en niet ouder dan zestien jaren zijne. Ieder partuur moet geformeerd zijn door drie jongelieden uit dezelfde plaats’. De Freule stelt 120 gulden beschikbar. De prijzen zijn allemaal horloges, de gouden van plm. 25 gulden. De tweede prijs zilveren van 15 gulden, de derde van nikkel vijf gulden. De Freule gaat met enkele wijzigingen niet akkoord met het concept reglement. De entree prijs van vijftien centen vindt zij teveel, tien is volgens haar wel voldoende. Verder vindt zij dat de kinderen gratis moeten en de ‘minvermogenden’ ook. Op het veld mag geen alcohol geschonken worden en de kinderen mogen gratis in de draaimolen. De eerste partij zal op 5 augustus plaatsvinden, maar het wordt 13 augustus.
De jonge kaatsers komen ‘s morgens bijeen in café Hiemstra. 28 partuur staan er op de lijst. In optocht met het korps voorop gaan zij naar het veld. ‘Kaatskostuum verplichtend’ staat in de advertentie in de Leeuwarder Courant. De eerste gouden horloges worden gewonnen door Oosterlittens. Hendrik v.d.Feer en de broers Thomas en Sijtse v.Buren. De prijsuitreiking is op de bovenzaal van café Struiksma, entree 25 cent. Het eerste jaar is er een tekort van 373,88 gulden. De Freule neemt dat voor haar rekening. In 1907 komt de prijsuitreiking niet meer in het café. De Freule vindt dat de jongens na een inspannende dag zo snel mogelijk naar huis moeten.
In 1909 staat in de advertentie dat de jongens, die de kaatspartij één keer gewonnen hebben, niet weer mee mogen doen. In 1907 en 1908 won Achlum. J. Alkema en H. Rollingswier krijgen dan geen horloge, maar een gouden ketting.
In 1920 blijven de klokjes voor het eerst in eigen dorp. Reimer Boersma, Eeuwke de Groot en Jappie Krips winnen de Freule. In 1923 komen er weer aanpassingen. Alle dorpen en steden mogen maar met één partuur afgevaardigd worden naar de Freule.
De begin jaren kwamen er een paar honderd bezoekers, in de jaren twintig komt er een tribune op het kaatsveld. In 1956 zelfs en tweede. Deze tribune is niet een lang leven beschoren, want op Freule dag stort een gedeelte in. Gelukkig geen gewonden. In 1958 staan er mar liefst drie tribunes op het veld. Er komen dan zo´n vijfduizend bezoekers.
In de oorlog zijn er geen gouden horloges te winnen. Het partuur van Menaldum krijgt zilveren bekers. In 1943 en 1944 is re geen Freulepartij . In 1945 gaan ze weer los, voor de winnaars zijn er diploma´s. Later kunnen zij dit inwisselen voor horloges.
In de periode van 1932/1950 zijn er veertien koningsprijzen uitgedeeld. Hendrik Gjaltema van Schalsum is de laatste Freule–koning. Hij krijgt een Amerikaanse dollar. In 1956 wordt er voor het eerst op de Terp midden in het dorp gekaatst. Dit omdat de finalepartij van 1955 in het halfdonker uitgespeeld moest worden. De winnaars van de tweede prijs krijgen later van de KNKB ook gouden klokjes.
In de jaren vijftig en zestig hebben de KNKB en het Wommelser kaatsbestuur moeilijke vergaderingen over de Freule. Het hoofdbestuur wil er een Bondswedstrijd van maken. In 1959 wordt dit verzoek door de leden in de papiermand gegooid.
Zo wordt er ook veel vergaderd over de bepaling dat een dorp, na een overwinning, het volgende jaar niet mee mag doen. Het Wommelser bestuur komt met het voorstel dat een speler op de Freulepartij maar één keer en gouden klokje winnen kan. Dat voorstel wordt aangenomen.
In 1975 vinden de verenigingen van Harlingen en Dronrijp dat de goede kaatsers onrecht aangedaan wordt als zij maar één keer de Freule winnen mogen. Voorzitter Germ Okkinga verwoordt de mening van de kaatsvereniging zo: “Het voortbestaan van de Freule staat op het spel. Alleen onder dezelfde voorwaarden als die 67 jaar geleden werden gehanteerd blijft de organisatie mogelijk”. Zo blijft alles bij het oude.
De Freule is een KNKB–partij. Dus de leden van de Christelijke Bond voor de Friese Kaatssport (CFK) mogen niet meedoen. Na de fusie van de KNKB en CFK in 1994 verdwijnt die barrière. Bij de fusie wordt in de statuten vastgelegd dat de Freulepartij een bijzondere partij is en in Wommels verkaatst wordt.
In 1949 wordt de LAB/afdelingswisselbeker uitgereikt aan de winnaars. Sinds 1961 is er voor het winnende partuur een model in zilver van de villa. De wisselprijs is aangeboden door de oud veearts A.J. Hibma uit Leeuwarden, voorheen Wommels, en gemaakt in het atelier van J.A. Begeer in Utrecht.
In 1991 wordt er voor het laatst op de Terp gekaatst. Het veld voldoet niet meer aan de normen. De Freulekaatsers verhuizen naar het voetbalveld achter de tennisbanen. Hier worden de eerste en tweede omloop verkaatst. De laatste jaren staan er vier tribunes rond de kaatsarena.
Na 100 jaar Freule gaat alles gewoon weer door
Na de jubileumpartij van 2002 ziet het kaatsveld er slecht uit. Het bestuur van de Kaatsvereniging heeft, in overleg met het Ingenieurs- en Adviesbureau Het Noorden Grontmij, het veld aangepakt. Het veld gaat over de kop, er komt nieuwe drainage en gras in. Maar ja, het weer hebben wij niet in de hand, voor de Freule in 2003 moet de brandweer weer in actie komen. Vorig jaar met waterstofzuigers en dweilen, nu komen zij met grote spuiten om het veld nat te maken, het was veel te droog.
Bij de jaarwisseling van 2005/2006 is het standbeeld van de Freule van haar sokkel getrokken. Gelukkig staat zij met de Freule weer netjes op de Terp.
Het deelnemen aan de Freule wordt steeds professioneler aangepakt. Het partuur van Seisbierrum slaagt in het winnen van de Freule in 2011, met behulp van een sportpsycholoog.
Het bestuur van de Freule gaat met haar tijd mee. Er komt een tribune met kuipstoeltjes. In 2019 zijn er al drie tribunes met kuipstoeltjes. Ook is er een tent voor het ontvangen van de sponsoren. Bij de Freule van 2016 staan er voor het eerst reclameborden rond het kaatsveld. Daarnaast hangt een kaart: ‘Foar my de Freule bedoarn, reklame op it lân!’ De reclame borden hebben we niet weer gezien. Het bestuur van de KF Wommels bestaat dan nog maar uit vier personen, maar ze hebben, mede dankzij alle vrijwilligers, weer een mooie Freule geregeld.
Omdat het moeilijk is om bestuursleden te vinden stelt het bestuur in januari 2016 ‘Kommisje de takomst fan de Freule’ in. De commissie, onder voorzitterschap van Sake Saakstra onderzoekt de splitsing van de KF en de organisatie van de Freule. In de vergadering van maart geeft de commissie uitleg aan de leden. Het advies van de commissie is om te kiezen voor ‘De Stichting Freulepartij te Wommels’. In de ledenvergadering van de KF stemmen twintig leden voor en vijf leden zijn tegen het voorstel. Januari 2017 is het nieuwe vijfkoppige bestuur gevormd. Johan van Tuinen is de eerste voorzitter. In augustus zijn zij verantwoordelijk voor de organisatie van de Freule. Zij werken nauw samen met het bestuur van de KF en hun vrijwilligers. Eind 2018 wordt Tjeerd Dijkstra de nieuwe voorzitter van Stichting Freulepartij Wommels.
Ieder jaar worden de prijswinnaars van 50 jaar geleden uitgenodigd. Vanaf 2017 ook de winnaars van 25 jaar geleden. De kaatssport blijft in beweging. Er zijn geluiden dat er meerdere parturen van één vereniging meewillen doen aan de Freule. De laatste jaren doen er nog altijd rond de 50 parturen mee aan de Freule.
